Kada se sa autoputa Beograd – Nis, na naplatnoj rampi Pojate skrene na magistralni put ka Kruševcu, na nekih desetak kilometara, odmah iza oznake Kula Todora od Stalaća, nalazi se nesvakidašnje mesto, skriveno i kao ljubomorno čuvano bogatom i divljom prirodom ovog kraja, a opet nadohvat ruke. Tu se putnik može odmoriti, okrepiti i napojiti i telo i dušu…

Malo ko zna da će na ovom skretanju naići na neverovatan i legendaran prizor. Reč je o pravom bogatstvu srpske i pravoslavne zaostavštine – Mojsinjskim planinama.

Geografski gledano, Mojsinjske planine predstavljaju kapiju Srbije (“Vrata Srbije”). Sa zapada, tu je dinarski planinski masiv, a sa istoka rodopski. Ovde su vodili glavni putevi koji spajaju jug i sever Evrope od najranijih civilizacija (najstarija nalazišta ovde, inače, potiču još iz neolita, a brojni su i tragovi rimske kulture). Južna Morava se sastaje sa Zapadnom i čine Veliku Moravu. Krajem vijuga i Via militaris, koju su još Rimljani sagradili.

Ovo mesto, koje se sa pravom još naziva „Srpska Sveta gora“, sa brojnim materijalnim tragovima srednjovekovnog života (crkve i crkvišta, izvori – „svete vodice“ za koje se veruje da imaju lekovitu moć pa su i često odredište savremenih hodočasnika), nastalo je kao novo monaško središte, gde su monasi, izbegli iz južnih krajeva, počeli da podižu nove bogomolje. Po predanju, na ovom mestu su se crkve gradile još u doba cara Dušana, kada je njegov velmoža Vratko, po kazni carevoj, morao da sagradi 77 crkava za oprost grehova, na ovom području. Sa druge strane, pak, postoji mišljenje arheologa da je na ovim planinama počeo da cveta duhovni život i gradnja svetilišta tek posle Maričke bitke 1371. godine, kada monasi pred najezdom Turaka, bežeći iz južnih krajeva Srbije i čak i iz Bugarske i Grčke, nalaze utočište kod kneza Lazara Hrebljanovića. Najpoznatiji je bio monah Isail iz Hilandara, koji je posle Lazareve smrti živeo u pećinama iznad manastira Ravanice. Postoji podatak da je on pomogao knezu Lazaru u izmirenju Srpske crkve i Carigradske patrijaršije 1375.godine i da je nakon toga nastupio period kada su njegovi sledbenici “sinaiti” počeli masovno da se naseljavaju u ovim krajevima. Oni su se odlikovali strogim monaškim životom i jakom pobožnošću.

Po evidenciji Narodnog muzeja u Kruševcu, od tih pomenutih 77 u evidenciju je do danas uvedeno 27 svetih mesta. Većina je otkrivena u 19. veku. Najpoznatija je crkva Sv. Arhanđela u Stalaću, slede crkva Sv. Petke ispod samog Grada Stalaća, hram Sv. Stefana u klisuri Stevanac… zatim pet crkava u Đunisu, od kojih izdvajamo čuveni hram posvećen presvetoj Bogorodici i manastir Sv.Romana, oba sa obližnjim lekovitim izvorima. U porti manastira Sv.Roman, nalazi se grob ruskog pukovnika Nikolaja Rajevskog, poznatijeg kao grof Vronski iz ”Ane Karenjine”.

Veliki je broj vrsta lekovitog i samoniklog jestivog bilja, koje zbog nezagadjenosti ovog prostora predstavlja pravu riznicu. Često se može naići na čitava polja nane, majčine dušice, kantariona i drugog lekovitog bilja. Neke od ovih biljnih vrsta su zaštićene i uvrštene u Crvenu knjigu flore Srbije.

Kao poseban dragulj ističemo činjenicu da se ovde i još samo na Himalajima, može naći divlja ciklama, biljka koju lokalno stanovništvo koristi za lečenje mnogih teških bolesti.

Nezagadjenost prostora je uslovila i specifičnu faunu. Mnoge od životinjskih vrsta su zakonom zaštićene kao prirodne retkosti poput šarenog daždevnjaka i šarke. Prisutni su i rečni rakovi, takodje zaštićena vrsta. Na planini se neretko mogu naći i prave kolonije kornjača, veliki broj poskoka i vrsta leptira koje na odredjenim lokacijama prave prava, ogromna jata.

Odredjeni prostori na Mojsinjskim planinama su i lovni rezervati, uglavnom niske divljači.

Nedavno je publikovana činjenica da se ljudima u Velikoj Britaniji, koji vode stresne živote današnjice i brzo žive, na recept, kao terapija, prepisuje šetnja i boravak u prirodnom ambijentu, po principu “što više divlje – to bolje”.

Dragi prijatelji, slučajni prolaznici i putnici namernici, vašu maštu smo sasvim sigurno zagolicali nekim od navedenih činjenica.

Možete reći da do sada niste znali za ovaj biser prirode i duhovnosti, sigurno pohranjen u nedra okolnih klisura. Ali sada znate.

I zato, kad vas put nanese u ovaj kraj ili još bolje, kada se svesno zaputite na putešestvije naših predaka i poželite da lično iskusite avanturu i bezvremenost Mojsinjskih planina, (na)javite se našem ljubaznom domaćinu i vodicu. On će sa vama prošetati dobro utabanim i onim skrivenim stazama prošlosti, nahraniće vas ukusnim, prirodnim obrokom,umivaće vas lekovitim izvorskim vodama i svojim pričama povratiti vam dah, za koji sam sigurna da ćete, kad jednom ovde kročite, bar na trenutak izgubiti.

Domaćin i vodič:

Goran Veljković

tel. 064/700-16-46

mail: goranveljkovic56@gmail.com